top of page

Estados

15 abr 2025

DOS POEMAS BILINGÜES

Presentamos en esta ocasión dos poemas en lengua diidxazá y español del poeta juchiteco (Juchitán de Zaragoza, Oaxaca, 1958) Víctor Terán, que ha publicado en el país 8 libros de poesía y 2 de cuentos, y en Inglaterra y EE.UU. publicó los libros: Poems - Poemas (2010: Centro de Traducción de Poesía, Londres), The Spines of Love - Las Espinas del amor (2014: Restless books, Nueva York) y The Thorn of Your Name - La Espina de tu nombre (2024: Poetry Translation Centre, Londres).

 

Sus poemas han sido traducidos en muchas lenguas del mundo y considerados en varias antologías, como: La Flor de la Palabra, UNAM, 1999; Reversible Monuments, Copper Canyon Press, 2002; La Voz Profunda, Joaquín Mortiz, 2004; Las Lenguas de América, UNAM, 2005; Palabra de los Seres Verdaderos, University of Texas Press, Austin, 2005; Voci di Antiche Radici, Hammerle Editori en Trieste Italia, 2005; La Parola Antica, Edizioni delll’Orso, Alessandria, 2010; Technicians of the sacred: Jerome Rothenberg, University of California Press, 2017.

 

BEEU YUBÉ’

(LA LUNA DEL ISTMO)

Guetabiguii naté

beuu ruzaani’ ca guidxi yubé’,

lidxi lempa ga’chi’ guibá’

ni nexhená riguite gueu’,

biaani’ ruzaani’ lade le’ ñaa

ne ruguu neza ca guuze’.

 

 

Binni naxiiñe’ que runi

xpinni, ruchá ne ríndete

nisadó’ ne ndaani’ gunaa.

La’pa’ guie’ quichi’,

bidaani’ quichi’ biaa,

ndaani’ bidó’ Huixana nacaxiiñi’.

 

Nduni cubaniidxi pacaa cuba

riné ca binni rañaa dxiiña’,

bizé nisa ga’nda’ xti binni

nuu xtubi caquiiñe’ güi’ diidxa’,

tapu’ ndxo’ xti’ ca gula’sa’,

dxita xquié bidó’ Guzana.

 

Ceniciento totopo

la luna del Istmo,

guarida del conejo

embaucador de coyotes,

linterna de senderos campesinos

y norte de pescadores.

 

Encubridor de maleantes

no es, cerilla sí de mareas

y menstruaciones.

Blanca corona de rosas,

huipil de cabeza desplegado,

vientre preñado de Huixana.

 

Pella de queso o pozol

para la jornada campesina,

pozo de agua fresca

para los sedientos de compañía,

pelota sagrada de los gula’sa’,

escroto del dios Guzana.

 

 

GUZANADO’

(EL DIOS SOL)

Bidó’ gubidxa,

bidó’ guizá’ lú

dxi’ba’ guiá’,

bidó’ ziá’

guxhana guirá’,

bidó’ guí

bixhoze dxi

ne ca binnizá.

Guibá’ nuulu’

dxi ne gueela’,

qui ridxágalu’

gu’yu’ laadu,

quiidxu’ laadu’.

Pa que lii

laadu qui ñáledu,

qui ñale gasti’,

guiruti’,

ne gasti’ ñuu

guidxilayú.

 

Xiñee qui ru’yadu lii

pa lii siadó’

ne guidubi dxi

ma cuxidxu’

ne ma cuzabinalu’ ludu.

Xi laza, xi lana

bedané ca ruaa raxi

bisicahui ludu,

bisicahui xquendabiaanidu,

biaa gu’yu’

qui ganda gu’yadu lii.

 

Goqui bi, Goqui gui,

Goqui nisa, Goqui yu,

ma cayanda dxi

guiaani’ ladxidó’

ne xquendabiaani’

ca binnizá cubi,

xiiñi’ ca binnigolazá,

ca xiiñi’ gusiyú,

ca xiiñi’ Huixana,

laadu, guiradu,

zuni bixhózedu lii,

Guzanadó’ guizá’ lú.

 

Dios sol,

dios padre

dueño del cielo,

dios infinito y sin principio

creador de todas las cosas,

dios del fuego,

iniciador del día

y de los zapotecas.

 

Gobiernas el cielo

de día y de noche,

nunca cesas

de protegernos

de arroparnos.

 

Sin ti

no hubiéramos nacido,

no hubiera brotado la vida,

nadie

y nada existiera

sobre la tierra.

 

Por qué te ignoramos,

si amaneces temprano

y todo el día

nos sonríes

y nos abrazas a todos.

¿Qué escama, que tizne

nos untaron los conquistadores

para cegar nuestros ojos

y nuestro entendimiento?

Qué desgracia la nuestra

que no logramos reconocerte.

 

Señor del viento, del fuego,

rey supremo del agua, de la tierra,

se acerca el día

de la claridad del corazón

y pensamiento

de los binnizá nuevos,

hijos de los ancianos más antiguos,

hijos del dios del rayo

y de la diosa cocodrilo,

nosotros, todos,

te honraremos como padre,

Dios sol o de los tiempos primordiales.

SUSCRÍBETE

¡Gracias por tu mensaje!

  • Twitter
  • LinkedIn
  • Facebook

© Desarrollado por Enlace de Oaxaca 2013

Ventas, noticias y atención:

bottom of page